Sıcak Hava Dalgaları: Tanımı, Riskleri ve Korunma Yolları

Yaz aylarında sıkça duyduğumuz "sıcak hava dalgası" terimi, basit bir sıcaklık artışından çok daha fazlasını ifade eder. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, bu durumu bir bölgedeki uzun yıllar ortalamasının en az 5°C üzerinde seyreden ve minimum üç gün süren sıcaklıklar olarak tanımlar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ise konuya daha çok insan sağlığı açısından yaklaşarak, yerel iklim normallerinin üzerinde seyreden ve tehlike oluşturan sıcak dönemler olarak belirtir. Kısacası, bu sadece bir hava durumu değil, ciddiye alınması gereken bir halk sağlığı tehdididir.

Neden Sıcak Hava Dalgaları Artıyor? Bilimsel Gerçekler

Bu aşırı sıcakların arkasında yatan temel neden, insan faaliyetleriyle tetiklenen iklim değişikliğidir.

Fosil yakıt kullanımı, egzoz gazları ve endüstriyel faaliyetler sonucu atmosfere salınan karbondioksit gibi sera gazları, gezegenin etrafında bir örtü oluşturarak ısının hapsolmasına neden olur. Bu durum, küresel sıcaklıkların artmasına ve aşırı hava olaylarının sıklaşmasına yol açar.

Yoğun betonlaşma, yeşil alanların ve ısıyı emen toprağın azalması, şehirlerin kırsal alanlara göre daha fazla ısınmasına neden olur. Binalarda kullanılan ısı tutucu malzemeler ve enerji kullanımından açığa çıkan ısı, "kentsel ısı adası" olarak bilinen bu etkiyi güçlendirir. Bu nedenle şehirlerde yaşayanlar, sıcak hava dalgalarının olumsuz etkilerine karşı çok daha savunmasızdır.

Vücudumuzdaki Alarm Zilleri: Sıcak Havanın Sağlığa Etkileri

İnsan vücudu genellikle 17°C ile 31°C arasındaki sıcaklıklarda rahat eder. 31°C'nin üzerindeki sıcaklıklar ise vücudu zorlamaya başlar. Aşırı sıcaklar, doğrudan sıcak çarpması, ısı krampları gibi rahatsızlıklara yol açabileceği gibi, asıl tehlikeyi mevcut kronik hastalıkların seyrini ağırlaştırarak oluşturur.

Türkiye ve Dünyadan Çarpıcı Veriler: Ölümler Artıyor

Sıcak hava dalgalarının ölümcül etkisi, verilerle de kanıtlanmış durumda:

DSÖ'nün raporuna göre, 1998-2017 yılları arasında sıcak hava dalgaları nedeniyle 166 binden fazla insan hayatını kaybetti.

Avrupa'da, 2022 yazında ısıya bağlı 61 binden fazla ölüm tespit edildi.

Türkiye'de durum farklı değil: 2016 yazında İzmir'de yaşanan bir sıcak hava dalgası sırasında ölümlerin %181.3 oranında arttığı saptandı. Özellikle 65 yaş üstü grupta bu artış %208'e ulaştı.

İstanbul'da ise 2004-2017 yılları arasında yaşanan sıcak dalgaları sırasında 4.281 ek ölüm belirlendi.

Sıcak Hava Dalgalarında Kimler Daha Fazla Risk Altında?

Sıcak hava dalgaları herkesi etkilese de, bazı gruplar çok daha büyük risk altındadır:

• Bebekler, 5 yaş altı çocuklar ve 75 yaş üzerindeki yaşlılar

• Kalp-damar hastalıkları, diyabet, KOAH, astım gibi kronik hastalığı olanlar

• Yatağa bağımlı hastalar ve obezite sorunu yaşayanlar

• Belirli ilaçları (hipertansiyon, idrar söktürücü, depresyon ilaçları vb.) kullananlar

• Açık havada çalışanlar (inşaat, tarım, temizlik işçileri, trafik polisleri vb.)

• Yoksullar, evsizler ve serinleme imkanı kısıtlı olanlar

• Kent merkezlerinde, özellikle apartmanların en üst katlarında yaşayanlar

Sessiz Tehlikeye Karşı Korunma Kalkanı: Ne Yapmalıyız?

Türk Toraks Derneği uzmanlarının da belirttiği gibi, sıcak çarpmasının belirtileri arasında 40 dereceyi aşan vücut sıcaklığı, hızlı nabız, bulantı, baş ağrısı ve bilinç bulanıklığı yer alır. Bu tehlikeli duruma karşı alınabilecek basit ama hayat kurtaran önlemler şunlardır:

• Sıvı Tüketimi: Günde en az 1.5-2 litre su için. Şekerli, alkollü ve kafeinli içeceklerden kaçının.

• Beslenme: Ağır ve yağlı yemekler yerine hafif, sulu gıdaları tercih edin.

• Giyinme: Açık renkli, hafif, bol ve pamuklu gibi doğal kumaşlardan yapılmış kıyafetler giyin.

• Dışarı Çıkma Saatleri: Özellikle 10:00-16:00 saatleri arasında zorunlu olmadıkça dışarı çıkmamaya özen gösterin.

• Korunma: Dışarıdayken gölgede kalın, geniş kenarlı şapka, güneş gözlüğü ve yüksek faktörlü güneş kremi kullanın.

• Evinizi Serin Tutun: Güneş alan pencereleri perde veya panjurla kapalı tutun. Gündüzleri evi serin tutmak için pencereleri kapatıp, gece serinliğinde havalandırın.

• Serinleme: Sık sık ılık duş alın veya serin bezlerle vücudunuzu nemlendirin.

• Egzersiz: Egzersiz için günün serin saatlerini (sabah erken veya akşam geç) tercih edin.

  

Türkiye Sıcak Hava Dalgalarına Hazır mı?

Türkiye'de Sağlık Bakanlığı'nın "İklim Değişikliğinin Sağlık Üzerine Olumsuz Etkilerinin Azaltılması Ulusal Programı ve Eylem Planı" gibi çalışmalar mevcut olsa da, doğrudan "Sıcak Sağlık Eylem Planı" olarak standartlaştırılmış ve ülke geneline yayılmış bir uygulama henüz tam olarak hayata geçirilmemiştir. Bu konuda akademik düzeyde öneriler ve sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları devam etmektedir.

Sıcak hava dalgaları, iklim değişikliğinin en somut ve tehlikeli sonuçlarından biridir. Bu "sessiz tehlike" hakkında bilinçlenmek, risk gruplarını tanımak ve basit korunma önlemlerini hayatımıza dahil etmek, kendimizi ve sevdiklerimizi korumak için atacağımız en önemli adımlardır.