7 Eylül Temiz Hava Günü: Türkiye'nin Hava Kalitesi Karnesi Neden Kırıklarla Dolu?

7 Eylül Dünya Temiz Hava Günü'nde, belki de en temel hakkımız olan ama en çok göz ardı ettiğimiz bir gerçeği konuşmanın zamanı geldi: Aldığımız nefes. Hava kirliliği, artık sadece bacalardan çıkan bir duman değil; ulusal sınırları aşan, iklimi değiştiren ve her yıl milyonlarca insanı sessizce hayattan koparan küresel bir sağlık krizidir. Peki, Türkiye bu krizin neresinde? Temiz Hava Hakkı Platformu'nun "Kara Rapor 2024"ü, nefes aldığımız havanın aslında ne kadar tehlikeli olduğunu ve bu "görünmez katilin" her yıl on binlerce önlenebilir ölüme nasıl yol açtığını çarpıcı verilerle ortaya koyuyor.

Türkiye'nin Endişe Verici Hava Kalitesi Karnesi

Rakamlar, durumun ciddiyetini net bir şekilde gözler önüne seriyor. Türkiye'de yaşayan insanların %92'si, Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) belirlediği limitlerin üzerinde kirli hava soluyor. Bu, neredeyse hepimizin risk altında olduğu anlamına geliyor.

Rapora göre, eğer hava kalitesi standartları uygulansaydı, sadece 2022 yılında 68.440 kişinin hayatı kurtarılabilirdi. Bu, o yıl 30 yaş üstü tüm ölümlerin %14'ünden fazlasına denk geliyor.

Sayısal olarak en fazla ölümün yaşandığı şehirler büyük metropoller: İstanbul (8.357 kişi), İzmir (4.852 kişi) ve Bursa (3.657 kişi). Oransal olarak en yüksek risk ise ısınma kaynaklı kirliliğin yoğun olduğu Hakkari gibi şehirlerde görülüyor.

Şok Eden Yeni Bulgular: Hava Kirliliği ve Meme Kanseri Riski

Hava kirliliğinin sadece astım veya kalp hastalıklarına yol açtığını düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz. "Kara Rapor 2024", Türkiye'de ilk kez hava kirliliği ile meme kanseri arasındaki doğrudan ilişkiyi bilimsel verilerle ortaya koydu. Rapora göre, havadaki azot dioksit (NO₂) seviyesindeki artışlar, meme kanserine yakalanma riskini; partikül madde (PM10) artışı ise meme kanserinden ölme riskini önemli ölçüde yükseltiyor. Bu bulgu, hava kirliliğinin ne kadar derin ve sistemik bir halk sağlığı krizi olduğunu kanıtlıyor.

Bu görünmez katilin arkasında somut nedenler var. Türkiye'deki hava kirliliğinin ana kaynakları şunlar:

1. Fosil Yakıt Bağımlılığı: Sanayi, enerji üretimi ve ısınmada hala büyük ölçüde kömüre ve diğer fosil yakıtlara bağımlıyız. Termik santraller, havaya en çok partikül madde ve kükürt dioksit salan tesislerin başında geliyor.

2. Ulaşım: Özellikle büyük şehirlerdeki yoğun trafik, egzozlardan salınan azot oksitlerle (NOx) havayı zehirliyor.

3. Veri ve Denetim Eksikliği: En endişe verici sorunlardan biri ise denetimsizlik. Ağır sanayinin olduğu Dilovası ve Gebze gibi bölgelerdeki hava kalitesi istasyonlarının yıllardır veri paylaşmaması, sorunun gerçek boyutlarının gizlenmesine ve önlem alınmamasına neden oluyor.

   
   
   
   

Umut Var: Küresel Başarı Hikayeleri ve Yerel Çözümler

Bu karanlık tabloya rağmen, temiz hava bir hayal değil. Tarih, kararlı politikaların neleri değiştirebileceğini gösteriyor.

• Londra'nın Dersleri: 1952'deki "Büyük Sis" felaketinden sonra çıkardığı Temiz Hava Yasası ile Londra, duman kirliliğini %80 oranında azaltmayı başardı.

• Pekin'in Dönüşümü: Dünyanın en kirli şehirlerinden biri olan Pekin, kömür santrallerini kapatıp elektrikli araçları teşvik ederek hava kalitesini önemli ölçüde iyileştirdi.

• Kent Ormanlarının Gücü: Edirne'de yapılan bir çalışma, tek bir kent ormanının yılda 5 tondan fazla kirleticiyi temizlediğini ve 183.000 kg karbonu tuttuğunu gösteriyor. Yeşil alanlar, şehirlerimizin akciğerleri olarak hayati bir rol oynuyor.

Temiz Hava Bir Lüks Değil, Temel Bir Haktır

7 Eylül, bize temiz havanın bir seçenek değil, temel bir insan hakkı olduğunu hatırlatıyor. Türkiye'nin her yıl yaşadığı on binlerce önlenebilir ölüm, kararlı politikaların ve kolektif eylemin ne kadar acil olduğunu gösteriyor. Fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjiye geçiş yapmak, ulaşım politikalarını yeniden düzenlemek ve kentlerimizi yeşillendirmek, daha mavi gökyüzüne giden yolculuğun ilk adımlarıdır.